Help us in our pursuit for high-quality journalism!
Our commitment to uncovering requires your backing. Support our fearless investigative reporting, in-depth analyses and community voices. Donate now to strengthen the editorial independence and provide open access content to all.
Support Keraleeyam Choose your preference
₹1000/Year
₹2000/2 Years
₹500Students/Year
A contribution of any size
May 18, International Museum Day
ഇന്ന് അന്തർദേശീയ മ്യൂസിയം ദിനം. കൗതുക വസ്തുക്കളുടെയും (objects) ഉപകരണങ്ങളുടെയും (artefacts) ശേഖരണവും അവ ചിട്ടപ്പെടുത്തി പ്രദ‍ർശിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഇടമെന്ന നിലയ്ക്കാണ് നമ്മൾ പൊതുവെ മ്യൂസിയം എന്ന ആശയത്തെയും സ്ഥാപനത്തെയും നോക്കിക്കാണുന്നതും മനസ്സിലാക്കുന്നതും. ‘കാഴ്ചബംഗ്ലാവുകൾ’ എന്ന വാക്ക് തന്നെ ഈ ഒരു മനസ്സിലാക്കലിനെ സാധൂകരിക്കുന്നുണ്ട്. എന്നാൽ പ്രാചീന ഗ്രീക്ക് ഐതിഹ്യങ്ങളുമായിട്ടാണ് മ്യൂസിയമെന്ന പദത്തിന് കൂടുതൽ അടുപ്പം. കല, ശാസ്ത്രം, സാഹിത്യം, തത്വചിന്ത എന്നിവയുടെയെല്ലാം പ്രചോദകമായ ‘മ്യൂസ്’ എന്ന ദേവതയുടെ അധിവാസ സ്ഥലി എന്ന പരികല്പനയിൽ നിന്നാണ് മ്യൂസിയങ്ങൾ എന്ന് നാമിപ്പോൾ പറയുന്നതും ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആദ്യ ദശകങ്ങളിൽ സ്ഥാപനവത്കരിക്കപ്പെട്ടതുമായ ഇന്നത്തെ മ്യൂസിയങ്ങളുടെ അടിത്തറ. മ്യൂസിയങ്ങൾ കേവലം പ്രദർശന ശാലകളല്ലെന്നും മേൽപ്പറഞ്ഞ പല വിഷയങ്ങളുടെയും സമന്വയ സ്ഥലി കൂടിയാണെന്നും നാം തിരിച്ചറിയേണ്ടതുണ്ട്.
മനുഷ്യരുടെ പുരോഗതിയുടെയും അതിജീവന ശ്രമങ്ങളുടെയും അവയ്ക്ക് നിദാനമായ പരിസ്ഥിതിയുടെയുമൊക്കെ ചരിത്രവും വർത്തമാനവും വിവരിക്കുന്ന സവിശേഷ വിശാല പഠന പദ്ധതിയായി മ്യൂസിയങ്ങൾ പരിവ‍ത്തനപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. ഈ ഗണത്തിലുള്ള പഠന പദ്ധതികളെക്കുറിച്ച് വിപുലവും സമഗ്രവുമായ പൊതുഅവബോധം സൃഷ്ടിക്കുന്നതിനും മനുഷ്യരുടെയും ചുറ്റുപാടുകളുടെയും സാമൂഹ്യവും സാമൂഹ്യേതരവുമായ പുരോഗതിയിൽ സംഭവിച്ച ജയപരാജയങ്ങൾ ആഴത്തിൽ മനസ്സിലാക്കുന്നതിനും മ്യൂസിയങ്ങൾ ചരിത്രനിർമ്മിതിയിൽ ഏറ്റെടുത്ത പങ്കിനെക്കുറിച്ച് പൊതുബോധ്യ മണ്ഡലത്തിൽ നിരന്തരം ഓ‍ർമ്മപ്പെടുത്തുന്നതിനും കൂടിയാണ് ICOM എന്ന ചുരുക്കപ്പേരിൽ അറിയപ്പെടുന്ന ഇന്റർനാഷണൽ കൺസോർഷ്യം ഓഫ് മ്യൂസിയംസിന്റെ നേതൃത്വത്തിൽ അന്താരാഷ്ട്ര മ്യൂസിയം ദിനം എല്ലാവർഷവും മെയ് 18ന് ആചരിക്കുന്നത്. ‘ദ്രുതഗതിയിൽ മാറുന്ന മാനവ സമൂഹത്തിൽ മ്യൂസിയങ്ങളുടെ ഭാവി’ എന്നതാണ് ഈ വർഷത്തെ മ്യൂസിയം ദിനാചരണത്തിന്റെ മുഖ്യമുദ്രാവാക്യം. ഈ അവസരത്തിൽ IGRMS എന്ന ചുരുക്കപ്പേരിൽ അറിയപ്പെടുന്ന ഇന്ദിരാഗാന്ധി രാഷ്ട്രീയ മാനവ് സംഗ്രഹാലയ് അഥവാ നാഷണൽ മ്യൂസിയം ഓഫ് ഹ്യൂമൻകൈൻഡ‍് എന്ന, ആശയത്തിലും രൂപഘടനയിലും അതിന്റെ നടത്തിപ്പിലുമൊക്കെ വ്യത്യസ്തത പുല‍ർത്തുന്ന ഒരു മ്യൂസിയം അനുഭവം വിവരിക്കാൻ ശ്രമിക്കുകയാണ്.
ഭോപ്പാൽ നഗരാതിർത്തിക്കുള്ളിൽ തന്നെ നിലയുറപ്പിച്ചിട്ടുള്ള ശ്യാമഹിൽസ് എന്ന ചെറുമലനിരകളുടെ അരിക് ചേ‍ർന്നാണ് ഏതാണ്ട് ഇരുന്നൂറ് ഏക്കറോളം വ്യാപിച്ച് കിടക്കുന്ന ഈ മ്യൂസിയം നിലകൊള്ളുന്നത്. ഇന്ത്യയിലെ ആദ്യത്തെ ‘ലിവിംഗ് മ്യൂസിയം’ എന്ന ഖ്യാതി നേടിയ ഒരു മ്യൂസിയമാണിത്. ആർട്ടിഫാക്റ്റുകൾ കുത്തിനിറച്ച, ആവ‍ർത്തന വിരസത നൽകുന്ന കാഴ്ചയൊരുക്കുന്ന കെട്ടിടമോ, കെട്ടിട സമുച്ചയമോ അല്ല ഇവിടം. മറിച്ച് വിവിധ ജനപഥങ്ങളുടെ, അവരുടെ സംസ്കാരത്തിന്റെ, അവയിലലിഞ്ഞ് ചേർന്ന് ഉരുവപ്പെട്ട പല കാഴ്ചകളുടെ, കേൾവികളുടെ, അനുഭവങ്ങളുടെ അവതരണങ്ങളാണ് ഇവിടെ സംഭവിക്കുന്നത്. സ്വതന്ത്ര ഇന്ത്യയിൽ സ്ഥാപിതമായ സാംസ്കാരിക അടയാളങ്ങളിൽ വച്ച് ഏറ്റവും സവിശേഷമായ ഒരു പദ്ധതിയാണ് 1970ൽ രൂപംകൊണ്ട ഈ മ്യൂസിയം.
ആന്ത്രോപ്പോളജിക്കൽ സർവ്വേ ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ മുതിർന്ന നരവംശ ശാസ്ത്രജ്ഞനായിരുന്ന ഡോ. സച്ചിൻ റോയ് 1970ൽ കൊൽക്കത്തയിൽ നടന്ന ഇന്ത്യൻ സയൻസ് കോൺഗ്രസ്സിൽ അവതരിപ്പിച്ച ഒരാശയത്തിൽ നിന്നാണ് ഈ സവിശേഷ പദ്ധതിയുടെ തുടക്കം. ആദിമ ഗോത്രസംസ്കൃതി മുതൽ ആധുനിക നഗര-ഗ്രാമ സംസ്കൃതികളും അതിനപ്പുറമുള്ള ചലനാത്മകമായ മനുഷ്യസംസ്കാരത്തെ സമഗ്രമായി വെളിപ്പെടുത്തുന്ന, ജനങ്ങളും ജനപഥങ്ങളും സ്വജീവിതത്തെ സ്വയമവതരിപ്പിക്കുന്ന ഒരു പൊതുവിടം എന്ന നിലയിലാണ് ഡോ. റോയ് ഈ ആശയം വിഭാവനം ചെയ്തത്. ഈ ഒരാശയത്തിന് വലിയ അക്കാദമിക പിന്തുണ നേടാൻ കഴിഞ്ഞു. പിന്നീട് അന്നത്തെ പ്രധാനമന്ത്രി ഇന്ദിരാഗാന്ധിയുടെ രാഷ്ട്രീയ പിന്തുണയാർജ്ജിക്കുന്ന വിധത്തിൽ ഈ ആശയം വളർന്നു. തദ്ദേശീയ ജനതയുടെ സംസ്കാരം, പരിസ്ഥിതി, സുസ്ഥിരത എന്നീ വിഷയങ്ങളിലുണ്ടായിരുന്ന അക്കാലത്തെ ചിന്തകൾ ഈ ആശയത്തിന് കൂടുതൽ പിന്തുണയേകി. പിന്നീട് ആന്ത്രപ്പോളജിക്കൽ സർവ്വേ ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ ഡയറക്ടർ ജനറൽ ആവുകയും പീപ്പിൾ ഓഫ് ഇന്ത്യ പ്രോജക്ടിന്റെ ബൗദ്ധിക അടിത്തറ പാകുകയും ചെയ്ത ഡോ. കെ.എസ് സിംഗ് ഈ ആശയത്തിന് കൂടുതൽ പ്രായോഗികത നൽകി. ഡോ. സിംഗിന്റെ അഭിപ്രായത്തിൽ ഇന്ത്യയുടെ വൈവിധ്യം അടയാളപ്പെടുത്തേണ്ടത് കേവലം ഡാറ്റയുടെ അടിസ്ഥാനത്തിലോ രൂപത്തിലോ മാത്രമല്ല. മറിച്ച് ജനങ്ങൾ, അവരുടെ നിത്യജീവിത പരിസരങ്ങളിൽ രൂപപ്പെട്ട കഥകൾ, ആചാരങ്ങൾ, വിശ്വാസങ്ങൾ, പ്രതീക്ഷകൾ, ഭൗതിക അടയാളങ്ങൾ എന്നിവയിൽ കൂടിയും ആകണമെന്നാണ്. അതുകൊണ്ട് തന്നെ IGMRS, ഇന്റർഡിസിപ്ലിനറി എത്നോഗ്രാഫിക് കാഴ്ചപ്പാടുള്ള ഒരു മ്യൂസിയമായി രൂപകല്പന ചെയ്യാൻ തുടക്കം മുതൽ തന്നെ സാധിച്ചു.
ലിവിംഗ് മ്യൂസിയം എന്ന ആശയം
മധ്യപ്രദേശ് സർക്കാർ അനുവദിച്ച ഇരുന്നൂറ് ഏക്കർ ഭൂമിയിൽ മ്യൂസിയത്തിനുള്ള ആദ്യത്തെ നിർമ്മാണ പ്രവർത്തനങ്ങൾ തുടങ്ങിയപ്പോൾ തന്നെ അത് ഇന്ത്യൻ മ്യൂസിയം ചരിത്രത്തിലും മ്യൂസിയോളജിയെന്ന അക്കാദമിക വിഷയത്തിലും ചില വേറിട്ട പരീക്ഷണങ്ങളിലേർപ്പെടുകയായിരുന്നു.
1979ൽ ഈ മ്യൂസിയം പൊതുജനങ്ങൾക്കായി സമർപ്പിച്ചു. 1985ൽ കേന്ദ്ര സാംസ്കാരിക മന്ത്രാലയത്തിന് കീഴിലുള്ള സ്വതന്ത്രപദവിയുള്ള സ്ഥാപനമായി മാറി. ആർക്കിയോളജിയിലും മ്യൂസിയോളജിയിലും വിദഗ്ധനായിരുന്ന ഡോ. കെ.കെ ഭാസ പോലെയുള്ളവരുടെ നേതൃത്വം IGRMS നെ ഇന്ത്യൻ തദ്ദേശീയ സംസ്കൃതിയുടെ പ്രസക്തി ആഗോള തലത്തിലേക്ക് കണ്ണിചേർക്കുന്ന ഒരു ഘടകമാക്കി മാറ്റി.
മ്യൂസിയം തന്നെ ജീവിതം, ജീവിതം തന്നെ മ്യൂസിയം
IGRMS ന്റെ ഏറ്റവും സവിശേഷമായ ആകർഷണവും വ്യത്യസ്ഥതയും അതിന്റെ തുറസ്സായ ക്യാമ്പസാണ്. പരമ്പരാഗത രീതിയിൽ പ്രകൃതി വിഭവങ്ങൾകൊണ്ട് സൃഷ്ടിച്ച ഗോത്ര-ഗ്രാമീണ ആവാസവ്യവസ്ഥയാണ് ഇതിൽ മുഖ്യം. മ്യൂസിയത്തിൽ കടന്നുവരുന്ന ഒരാൾക്ക് ഇന്ത്യയിലെ വിവിധ ദിക്കുകളിലെ ഗോത്രങ്ങളായ ഭീൽ, ഗോണ്ട്, തോഡ, ഖാസി തുടങ്ങിയ പല സംസ്കാരങ്ങളുടെയും ജീവിതാനുഭവങ്ങളിലൂടെയും അടയാളങ്ങളിലൂടെയും കടന്നുപോകാം.
ഇതിൽ മേൽപ്പറഞ്ഞ സമുദായങ്ങൾ കണ്ടെത്തിയതും ഉപയോഗിക്കുന്നതുമായ പലവിധ തൊഴിലുപകരണങ്ങൾ, ചിത്രങ്ങൾ, ആചാരണത്തിനും അനുഷ്ഠാനത്തിനും ഉപയോഗിക്കുന്ന ആടയാഭരണങ്ങൾ എല്ലാം ഉൾക്കൊണ്ടിട്ടുണ്ട്. ഭീൽ ഗോത്ര ചിത്രകാരിയും പിന്നീട് പദ്മശ്രീ ആദരവിന് അർഹയുമായ ഭൂരി ഭായിയുടെ ചിത്രങ്ങളാണ് എടുത്തുപറയേണ്ടുന്ന ഈ അടയാളങ്ങളിലൊന്ന്. സംസ്കാരം, പൈതൃകം എന്നിവ സചേതനവും സംവാദാത്മകവുമായ ഒരു പ്രക്രിയയാണെന്നും അത് കേവലം ആർക്കൈവ് ചെയ്യപ്പെടേണ്ടത് മാത്രമല്ലെന്നും ഭൂരി ഭായുടെ ചിത്രങ്ങൾ നമ്മോട് പറയും.
ഏകദേശം മുപ്പത്തിയാറോളം വരുന്ന റോക് ഷെൽട്ടറുകളും അവയിലെ പുരാതന ചിത്രങ്ങളുമാണ് മറ്റൊരു സവിശേഷത. മാനവ സംസ്കൃതിയിൽ സർഗാത്മകത, നി‍ർമ്മിതി എന്നിവയുടെയൊക്കെ ചരിത്രം മനസ്സിലാക്കുന്നതിന് ഈ ഗുഹാ ചിത്രശാലകൾ നമുക്ക് അവസരം നൽകുന്നുണ്ട്.
മ്യൂസിയവും ദൗത്യവും
IGRMS കേവലം പ്രദർശനത്തിനപ്പുറത്തേക്ക് പരക്കുന്ന പ്രവർത്തനങ്ങളാണ് നടപ്പിലാക്കുന്നത്. ഗവേഷണം, പൊതുവിദ്യാഭ്യാസ പ്രവർത്തനം, പൈതൃക സംരക്ഷണം തുടങ്ങി മ്യൂസിയം എന്ന പദത്തോട് നീതിപുലർത്തിക്കൊണ്ടാണ് മുന്നോട്ടുപോകുന്നത്. കോവിഡ് 19 കാലത്ത് പല പ്രവർത്തനങ്ങളും ഔൺലൈൻ പ്ലാറ്റ്ഫോമിലേക്ക് പരിവർത്തനപ്പെടുത്തിയിട്ടുമുണ്ടായിരുന്നു.
അന്തർദേശീയ തലത്തിൽ പങ്കാളിത്ത മ്യൂസിയോളജി എന്ന മേഖലയിൽ തനതായ ഒരു സ്ഥാനം നേടിയെടുക്കാൻ ഈ സംവിധാനത്തിന് കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്. ICOM, ഏഷ്യ – യൂറോപ്പ് മ്യൂസിയം നെറ്റ്വർക്ക് എന്നീ ആഗോള മ്യൂസിയം ശൃംഖലകളിൽ IGRMS വിഭാവനം ചെയ്യുന്ന രീതിശാസ്ത്രങ്ങളും കാഴ്പ്പാടുകളും വലിയ സ്വാധീനം ചെലുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ജനങ്ങൾ വെറും കഥകളോ കഥാപാത്രങ്ങളോ അല്ല, മറിച്ച് കഥ നിർമ്മിക്കുന്നവരും കഥ പറയുന്നവരുമാണെന്ന ഒരു മാതൃക IGRMS മുന്നോട്ടുവയ്ക്കുന്നുണ്ട്.
മ്യൂസിയങ്ങൾ വരേണ്യതയുടെ കൗതുക കാഴ്ചബംഗ്ലാവുകളല്ല. മറിച്ച്, നീതിയുടെയും സംവാദത്തിന്റെയും പങ്കിട്ടനുഭവിക്കുന്ന ഭാവിയുടെയും തുറസ്സായ ഇടങ്ങളാവണം എന്നതാവട്ടെ നമ്മുടെ ലോക മ്യൂസിയം ദിന ചിന്ത.
(സാങ്കേതികവിദ്യയുടെ ചരിത്രം, നരവംശശാസ്ത്രം എന്ന വിഷയത്തിൽ ചെന്നൈ ഐ.ഐ.ടിയിലെ ഗവേഷകനാണ്.)
